用户名: 密码: 验证码:
侵权法上违法性与过错之关系研究
详细信息    本馆镜像全文|  推荐本文 |  |   获取CNKI官网全文
摘要
“过错”和“违法性”是现代侵权责任法上认定责任构成的最关键性的两个要件。很多国家侵权责任立法及实践都对这两个问题多有涉及。但问题在于,在立法例上,这两个概念或者说是要件并不总是一同出现的。有时只存在或者说是只需要“违法性”这个要件;而有时则具备“过错”要件已足;还有的时候需要两个要件配合使用,才能达到最终认定侵权责任的效果。更复杂的是,两个概念有时还交织在一起,“一个最为认定另外一个的标准”之类。如此这般,确有深入研究两者之间关系之必要。本文本身以制度史为主要线索,探究在不同的历史阶段在该问题点上所采取的不同“模式”。由此希冀能为当下中国法在该内容上的争论与探讨提供有益的“养分”。
     除引言和结论外,本文共分六章。
     第一章以古典罗马法为起点,以《阿奎利亚法》的内容为主要的文本,主要考察“不法/违法性(iniuria)"在古典罗马法时期因不法行为致害所产生的责任认定上的作用。与此同时,对在解释“不法”的过程中所产生的,作为认定其成立标准之一的“过错(culpa)"问题本身及其类型进行了详细的探讨。在此基础之上,与本文的主题相对性,考察“不法”和“过错”在古典罗马法时期的关系,进而概括出该阶段“不法致害(damnum iniuria datum)"的基本模式。
     第二章沿着制度发展的自然演进,进入到中世纪共同法时期。中世纪注释法学派和评论法学派沿着古典时期罗马法学家的轨迹,遵从侵权责任认定上所采的“不法致害(damnum iniuria datum)"之基本模式,并在此基础之上,按照当时社会政治经济发展所提出的的新的要求,对相关的内容和细部作了细微的调适。
     第三章讨论的内容进入到自然法学派时期,在该时期的前期,侵权责任认定的基本模式还是延续前两个阶段的做法。但是到了后期,随着当时社会思想等方面发生的一些变化,在加上教会法思想对民法的影响逐步加强,侵权责任责任的基本模式也相应的发生了变化:过错的地位在逐渐的抬升。此时,侵权责任认定的基本模式变成了“过错致害(damnum culpa datum)"。
     第四章重点围绕十九世纪这一重要时期展开。在自然法思想的深刻影响之下,在十九世纪之前先后出现了几部非常重要的民法典,还是因为受到自然法的巨大影响,不但在这几部法典中,即便到了十九世纪,在其侵权责任的认定上还是采“过错致害(damnum culpa datum)"。
     第五章进入到现代欧洲大陆现行民法典的探究当中。现行欧陆诸国在这个问题上所采取的模式更加的多元化,有法国民法所采的一元过错说,也有德国民法所采的“违法性”与“过错”二元论。该章重点以德国民法为研究内容及其所采的“不法与过错致害(damnum iniuria et culpa datum)"模式。
     第六章回到中国法的梳理。因为现行《侵权责任法》没有明确的涉及“违法性”的概念及要件。但学术界及实务界对该问题讨论的热度却有增无减。不管最终的解释如何,前五章的追根溯源在某种程度上可以为我们的现行法提供多种选择的可能性。
"Culpa" and "iniuria" are two key elements for constitutive requirements of liability in the modern tort law and are often discussed in many countries'tort law legislation and legal practice. However, the problem lies in that the two concepts, or the two elements do not always appear together in the outcomes of legislation. Sometimes only "illegality" exists or is needed and sometimes only "fault" is required. Besides, in some circumstances, the two are used cooperatively to identify the tort liability. The more complex circumstance is that in which the two concepts are intertwined, for example "one is the criteria of another". Therefore, it is of high importance to study in depth the relation between the two. This paper, getting clue from the history of the system, explores the different modes applied in this problem in different historical stages, hoping to be able to provide the contemporary Chinese law with useful content for the debate and discussion on this issue.
     In addition to the introduction and conclusion parts, this paper is divided into six chapters.
     The first chapter, beginning with the classical Roman law and citing the content of Lex Aquilia, mainly discusses "illegality (iniuria)"'s function in identifying liability in the classical Roman law. At the same time, it discusses in detail the "culpa " on itself and its category. On this basis, the paper studies the relation between "iniuria" and "culpa" in the classical Roman law period and thus summarizes the basic mode of "damnum iniuria datum " in the stage.
     The second chapter, following the natural development of the system, moves into the "common law (ius commune)" in the medieval period. Medieval glossators and commentators, following the trace of Roman jurists and the basic mode of "damnum iniuria datum" in tort liability, made subtle adjustment to the relevant content and detail in accordance with then political and economic requirements.
     The third chapter discusses the natural law school period before the early period of which the basic mode of tort liability was consistent with the previous periods. However, at the end of this period, the basic mode of identifying tort liability changed and "culpa " gradually had a high status as changes occurred in social ideas at the time and canon law's effect on civil law gradually enhanced.
     The fourth chapter focuses on the nineteenth century. Under the profound impact of natural law thinking, several important civil codes emerged before the nineteenth century and not only these civil codes, but also those of the nineteenth century were influenced by the natural law and adopted "damnum culpa datum " in identifying tort liability.
     The fifth chapter studies the existing Civil Code in the modern European continent. Continental countries in Europe had diversified modes on this issue such as French civil law's "culpa" mode and German civil code's "iniuria" and "culpa" mode. This chapter's focus is on German civil code and its "damnum iniuria et culpa datum " mode.
     The sixth chapter goes back to the Chinese law. Although the current "Tort Liability Code" does not explicitly express the "iniuria" concept and its related elements, the academic and practice communities have great enthusiasm on the discussion of this problem. Regardless of the final interpretation, the previous five chapters'study will to some extent provide multiple choices of patterns for our current law.
引文
① 参见:[古希腊]亚里士多德(著)、廖申白(译注),《尼各马可伦理学》,商务印书馆,2003年版,第47-53页。
    ① 另参见:《德国民法典》第809-811条;《奥地利民法典》第859条:《意大利民法典》第1173条。
    ② 《德国民法典》第823条(损害赔偿义务):(1)故意或者过失以违法的方式侵害他人的生命、身体、健康、自由、所有权或者其他权利的人,负有向他人赔偿由此发生的损害的义务。(2)违反以保护他人为目的的法律的人,负有同样的义务。根据法律的内容,没有过错也可能违反法律的,只有在有过错的情况下,赔偿义务才发生。 《德国民法典》第826条(违反善良风俗的故意侵害):故意以违反善良风俗的方式加损害于他人的人,负有向他人赔偿损害义务。
    ① 《法国民法典》第1382条:人的任何行为给他人造成损害时,因其过错致该行为发生之人应当赔偿损害。
    ① A. Rodger, What did damnum iniuria actually mean? in:A. Burrows & Lord Rodger of Earlsferry (eds.), Mapping the laws. Essays in Memory of Peter Birks, Oxford 2006. 另, J. M. Kelly, The meaning of The Lex Aquilia, LQR 80(1964).
    ① M. F. Cursi, Iniuria cum damno:Antigiuridicita e colpevolezza nella storia del danno aquiliano, Milano 2002, p. 4-5.
    ② 塞维鲁,全名为:塞普蒂米乌斯·塞维鲁(拉丁语:Septimius Severus,公元145-211年),出生于罗马帝国阿非利加行省大莱普提斯,卒于不列颠。罗马帝国皇帝,塞维鲁王朝开创者,公元193年4月14日成为罗马皇帝,在位至公元211年逝世。他是首位来自非洲的罗马皇帝。——笔者注
    ③ M. F. Cursi, Iniuria cum damno:Antigiuridicita e colpevolezza nella storia del danno aquiliano, Milano 2002, p.5.(还有必要考证一下具体是哪位法学家首次对此进行了精确地讨论和界定。)
    ④ 对此,参见《优士丁尼法学阶梯》第四卷第三章(题)第二个片段的内容:“而不法杀害被理解为某人无任何权利地杀人。因此,杀死强盗者不承担责任,只要他不能以任何其他方式避免危险(I.4,3,2:Iniuria autem occidere intellegitur, qui nullo iure occidit. Itaque qui latronem occidit, non tenetur, utique si aliter periculum effugere non potest.) "。
    ⑤ Sandro Schipani, Responsabilita ex lege Aquilia:criteti di imputazione eproblema della culpa, Turino 1969, p.83.
    ⑥ Paschalis Paschalidis, What did iniuria in the lex Aquilia actually mean? in:Revue Internationale des Droits de l'Antiquite, Vol.55, p.323,2008.
    ① "neminem laedere ",直译为“不害他人”。
    ② " alterum non laedere ",直译为“不害他人”,出自《学说汇纂》第1卷第一章第十个片段第一句。全文为:D.1,1,10,1 Iuris praecepta sunt haec:honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.(法的准则是:诚实生活,不害他人,各得其所。)这一问题最为主要的研究文献,参见G. Schiemann, Das allgemeine Schddigungsverbot:alterum non laedere, in:Jus 1989, S.345-350.——笔者注
    ③ 罗马法上的“拟制(fictiones)"的法律适用方法,“为了将法律上的保护扩展到该保护通常不能适用的案件之中,裁判官会‘拟制’这种手法”。见:Dlckeit/Schwarz/Waldstein, Romische Rechtsgeschichte,9 Aufl., Munchen,1995, S.164.
    ④ 在《阿奎利亚法》场合,具体见:《盖尤斯法学阶梯》第四卷第37条最后一句:“如果异邦人根据《阿奎利亚法》因非法损害提起诉讼或者被诉,同样可以拟制他具有罗马市民籍进行审判(G.4,37...similiter si ex lege Aquilia peregrinus damni iniuriae agat aut cum eo agatur, ficta civitate Romana iudicium datur.)。 "
    ① [德]鲁道夫·冯·耶林(著)、柯伟才(译):《罗马私法中的过错要素》,中国法制出版社,北京,2009年版,第37页。
    ② [德]鲁道夫·冯·耶林(著)、柯伟才(译):《罗马私法中的过错要素》,中国法制出版社,北京,2009年版,第37及70页。
    ③ [德]鲁道夫·冯·耶林(著)、柯伟才(译):《罗马私法中的过错要素》,中国法制出版社,北京,2009年版,第37页:第76页。
    ① Theo Mayer-Maly, Die Wiederkehr von Rechtsfiguren, in:JuristenZeitung (JZ),1971, S.1-3.
    ② 笔者注:这里所讲的古代法,是一个相对的概念,是指在欧洲法律的发展历程中,产生于首次公布于众的具有里程碑意义的《十二表法》之前的法律发展阶段。特此说明。
    ③ Heinrich Honsell, Romisches Recht,6 Aufl., Springer, S.93.
    ① 该内容出自西塞罗(Cicero)《论题术(Topica)》17,64:Nam iacere telum voluntatis est.ferire quem nolueris fortunae. Ex quo aries subicitur ille in vestris actionibus:si telum manu fugit magis quam iecit. Cadunt etiam in ignorationem atque imprudentiam perturbationes animi; quae quamquam sunt voluntariae-obiurgatione enim et admonitione deiciuntur-tamen habent tantos motus, ut ea quae voluntaria sunt aut necessaria interdum aut certe ignorata videantur.
    ② 以公羊祭神代替惩罚的作法出自《圣经·旧约》。
    ① G3,211:当某人故意(dolus)或者过失(culpa)杀死他人时,被认为是非法杀人。不属于非法损害(iniuria)的情况下不受任何其他法律的谴责;因此,那些在无过失或故意的情况下偶然地造成损害(damnum)的人,不受处罚。
    ② Inst.4,3,3:“再者,在意外事故中杀人者也确实不根据这一法律承担责任,只要他无任何过失。事实上,如果情况相反,任何人既因故意,又因过失按这一法律承担责任。”
    ③ Max Kaser/Rolf Knutel, Romisches Privatrecht,18 Aufl., Munchen 2009, S.255.
    ④ G. 3,223:Poena autem iniuriarum ex lege XII tabularum prorter membrum quidem ruptum talio erat; propter os vero fractum aut conlisum trecentorum assium poena erat, [veluti] si libero os fractum erat:at si servo, CL; propter ceteras vero iniurias XXV assium poena erat constituta. Et videbantur illis temporibus in magna paupertate satis idoneae istae pecuniariae poenae.
    ⑤ 原文采用的"iniuriarum",即" iniuria "的第二格复数,在这里显然是采用了"iniuria"作名词用时的复数形式——笔者注。
    ① Rudolf Dull, Das Zwolftafelgesetz. Texte, Ubersetzungen und Erlauterungen, 7. Aufl., Zurich 1995, S. 46.
    ② Rudolf Dull, Das Zwolftafelgesetz. Texte. Ubersetzungen und Erlauterungen, 7. Aufl., Zurich 1995, S. 48.
    ③ 参见:Peter B. H. Birks, The Early History of iniuria, in: TR 37 (1969).
    ④ Rudolf Dull, Das Zwolftafelgesetz. Texte. Ubersetzungen und Erlauterungen, 7. Aufl., Zurich 1995, S. 48.
    ① G. Cornil, Ancien droit romain,80-81, Bruxelles-Paris 1930.
    ② J. Plescia, The development of "iniuria", Labeo 23 (1977), S.274.这是一种“程度较轻的针对他人的身体上的侵害”(minor "physical" violence against another person)。也有学者(Nobrega)对此有不同的认识,认为是一种道德上(moral)而不是身体上(physical)的侵害。
    ③ P. B. H. Birks, The early history of iniuria, TR 37 (1969),165 and 207.
    ① Lex Cornelia de iniuriis《关于侵辱罪的科尔内利法》:一项颁布于公元前81年的法律,该法决定针对侵辱罪(crimen iniuriae)建立常设刑事法庭,见:黄风,《罗马法词典》,法律出版社,2002年版,第158页。
    ② 一说是该敕令颁布于公元前205年;另外一种说法是其颁布于公元前208年至206年之间。
    ③ O. Lenel, Das Edictum Perpetuum,398:"Qui autem iniuriam. inquit, aget. certum dicat, quid iniuriae factum sit, et taxationem ponat non minorem, quam quanti vadimonium fuerit.'
    ④ O. Lenel, Das Edictum Perpetuum,400:"Qui adversus bonos mores convicium cui fecisse cuiusve opera factum esse dicetur. quo adversus bonos mores convicium fieret:in eum iudicium dabo."
    ① G. 3,217:Capite tertio de omni cetero damno cavetur. Itaque si quis servum vel eam quadrupedem, quae pecudum numero est, velut canem, aut feram bestiam, velut ursum, leonem, vulneraverit vel occiderit, hoc capite actio constituitur. In ceteris quoque animalibus, item in omnibus rebus. quae anima carent, damnum iniuria datum hac parte vindicatur. Si quid enim ustum aut ruptum aut fractum, actio hoc capite constituitur, quamquam potuerit sola, rupti appellatio in mones istas causas sufficere; ruptum est:unde non solum usta aut rupta aut fracta, sed etiam scissa et collisa et effusa et quoquo modo vitiata aut perempta atque deteriora facta hoc verbo continentur.
    ② Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 182-225. Deliktsobligationen. Text und Kommentar, Duncker & Humblot, Berlin 2007, S.223.
    ③ G. 3,219:Ceterum> placuit ita demum ex ista lege actionem esse, si quis corpore suo damnum dederit; ideoque alio modo damno dato utiles actiones dantur, veluti si quis alienum hominem aut pecudem incluserit et fame necaverit aut iumentum tam vehementer egerit. ut rumperetur:item si quis alieno servo persuaserit, ut in arborem ascenderet vel in puteum descenderet, et is ascendendo aut descendendo ceciderit aut mortuus fuerit aut aliqua parte corporis laesus sit. Item contra, si quis alienum servum deponte aut ripa influmen proiecerit et is suffocatus fuerit, hie quoque corpore suo damnum dedisse eo, quod proiecerit, non difficiliter intellegi potest.
    ① actio utilis,译为:扩用诉讼。“将适用于特定情况或关系的法定诉讼形式扩展应用于某些相似的情况或关系的诉讼;这种相似的情况或关系反映着受法定诉权保护的情况或关系的发展和衍生,由于法律来不及为其规定专门的司法救济手段,只好由执法官在司法实践中以变通的作法参照现有的法定诉讼模式提供司法保护。扩用的方式可以表现如下:假设法定诉讼模式所要求的身份或条件存在,即实行拟制诉讼(actio fictica);更换诉讼主体,以法定诉讼所要求的主体身份起诉,以另一种主体身份承受判决结果,比如“鲁第里诉讼(actio Rutiliana)";或者模仿现有的诉讼程式创造一种相似的诉讼,比如仿效诉讼(actio ad exemplum)。"——见:黄风,《罗马法词典》,法律出版社,2002年版,第19页。② Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 182-225. Die Deliktsobligationen, S.229-230, Berlin (Duncker & Humblot), 2007.
    ③ Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 182-225. Die Deliktsobligationen, S.206,210,214 und 315, Berlin (Duncker & Humblot),2007.
    ④ 对这部作品的作者有争议,一说该作品是西塞罗的作品;另一说则认为不是西塞罗的作品,为佚名作品。
    ⑤ "Iniuriam esse nullam nisi quae ex pulsatione aut convicio constet. (Ad Herennium 2.26.41) " "Iniuriae sunt quae aut pulsatione corpus aut convicio auris aut aliqua turpitudine vitam cuiuspiam violant. (Ad Herennium 4.25. 35)"
    ① Ulpian D.9,2,1 pr. (lib.18 ad ed.):Lex Aquilia omnibus legibus. quae ante se de damno iniuria locutae sunt, derogavit, sive duodecim tabulis, sive alia quae fuit:quas leges nunc referre non est necesse.
    ② Gaius D 9,2,2 pr. Lege Aquilia capite primo cavetur, ut qui servum servamve alienum alienamve quadrupedemve
    pecudem iniuria occiderit. quanti id in eo anno plurimi fuit. tantum aes dare domino damnas esto.
    ③ Ulrich von Lubtow, Untersuchungen zur lex Aquilia de damno iniuria dato, Berlin,1970, S.93.
    ① D.9,2,27,5:Tertio autem capite ait eadem lex Aquilia:"Ceterarum rerumpraeter hominem et pecudem occisos si quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iniuria, quanti ea res in diebus triginta proximis, tantum aes domino dare damnas esto. "
    Si quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iniuria, quanti ea res erit in diebus triginta proximis, tantum aes ero dare damnas esto.
    ② 见《盖尤斯法学阶梯》第217条和219条。
    ③ 参见Alfons Burge, Romisches Privatrecht. Rechtsdenken und gesellschaftliche Verankerung. Eine Einfuhrung, S. 1-16 (Erstes Kapitel:Das Recht als Prozess betrachtet), Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft),1999.在这一部分论述中,Burge开宗明义讲到:享有权利(Recht haben)和得到权利(Recht bekommen)是两件不同的事情。在德国当人们还经常是在安于前者(享有权利;Recht haben)时,罗马人更关注的是具有实际意义的后者(得到权利Recht bekommen)。虽然当今的大陆法系国家法制都是在罗马法原始文献——尤其是《民法大全(Corpus iuris civilis)))——基础之上构建起来的,但是我们今天奉行的确实实体法和程序法的一种区分(或:分离;Trennung)。而这种思路确不是罗马法做法,是非罗马(unromisch)的。我们今天的“找法”路径是:现在实体法上寻找一个实体法上的请求权基础,然后才去关注怎么样才能真正意义上去实现这个请求权(权利)的内容。而罗马人的作法则是:从一开始,就将法律问题的视线瞄向去研究如何能够在程序中实现权利的内容(die Verwirklichung des Rechts im Prozeβ).(详见该书第一页)
    ① D.9,2,5,1:Iniuriam autem hic accipere nos opoetet non quemadmodum circa iniuriarum actionem contumeliam quandam, sed quod non iure factum est. hoc est contra ius. id est si culpa quis occident:et ideo interdum utraque actio concurrit et legis Aquiliaw et iniuriarum, sed duae erunt aestimationes, alia damni, alia contumeliae. Igitur iniuriam hie damnum accipiemus culpa datum etiam ab eo, qui nocere noluit.由此,至少从这个片段的最后一句话我们可以读出,"iniuria"这个概念本身,按照现代民法教义学的内容,不仅可以包含故意的内容,也可以将过失的内容包含在内。这一思路也基本上构成了现代侵权责任构成的一个基本框架。
    ② 也有将此处的" iniuria "译为“不法”。见:米健、李钧(译),《学说汇纂(第九卷)(私犯、准私犯与不法行为之诉)》,北京,中国政法大学出版社,2012年版。
    ③ Gai Institutiones 3.211:Iniuria autem occidere intellegitur. cuius dolo aut culpa id acciderit. nec ulla alia lege damnum. quod sine iniuria datur, reprehenditur; itaque inpunitus est. qui sine culpa et dolo malo casu quodam damnum committit.
    ① Lex Cornelia de sicariis et veneficis,颁布于罗马共和国晚期,公元前81年苏拉执政时,这部法律调整的是:因故意杀害他人奴隶的行为而被判处死刑的情形,见:Kaser/Knute], Romisches Privatrecht,19 Aufl., Miinchen2008,第91页。
    ② D.9,2,44 Ulpianus libro quadragensimo secundo ad Sabinum In lege Aquilia et levissima culpa venit. 1.Quotiens sciente domino servus vulnerat vel occidit, Aquilia dominum teneri dubium non est.
    C D.9,2,31 Idem libro decimo ad Sabinum Si putator ex arbore ramum cum deiceret vel machinarius hominem praetereuntem occidit, ita tenetur, si is in publicum decidat nee ille proclamavit, ut casus eius evitari possit. sed Mucius etiam dixit, si in privato idem accidisset, posse de culpa agi:culpam autem essee, quod cum a diligente provideri poterit, non esset provisum aut turn denuntiatum esset, cum periculum evitari non possit. secundum quam rationem non multum refert, per publicum an per privatum iter fieret, cum plerumque per privata loca volgo iter fiat. quod si nullum iter erit, dolum dumtaxat praestaredebet, ne immittat in eum, quern viderit transeuntem:nam culpa ab eo exigenda non est, cum divinare non potuerit, an per eum locum aliquis transiturus sit.如果一个剪枝工人在扔下树枝时,或者一个脚手架工人将一路过的奴隶砸死,那么当他把树枝扔到公共通行的路上而没有事先警告以避免事故时才负责任。穆齐说,即使此类情况是发生在私人土地上,则亦可因过错错误提起诉讼。而过错就是:一个谨慎的人能够预见预防却没有预见和预防,或只是在危险已经不可避免时方作出警告。基于这种原则,他是否在公共通行的路上或者在私人土地的路上走过就没有多大区别。因为人们经常取道于私人土地的地段之上。但是倘使该处本无道路,那么加害人就只对故意负责,也就是说,他不能看见某人走过却又朝着他扔去。实际人们不可对其以过错起诉,因为他根本不知将会有人通过此地。
    ④ D.9,2:ad legem Aquiliam(论《阿奎利亚法》)
    ο Inst.4,3,2 Iniuria autem occidere intellegitur, qui nullo iure occidit. Itaque qui latronem occidit, non tenetur, utique si aliter periculum effugere non potest.
    ② 徐国栋(著):《优士丁尼<法学阶梯>评注》,北京,北京大学出版社,2011年版,第480页。
    ③ (Ulpianus) D.9,2,5,1在此不可将“不法”(iniuria)理解成伤害诉讼(actio iniuriarum)中侵辱的一种,而要将其理解为某些不合法的东西,即违法作出的行为:即某人过错地实施杀害。于是,阿奎利亚法诉讼和伤害诉讼这两种诉讼就时常发生竞合,然而仍要作两个方面的考虑,及损害(damnum)和侮辱(contumelia)。所以,我们在此将“不法”(iniuria)理解为一种因过错所致的损害,即使行为人不想造成损害。
    ①参见《盖尤斯法学阶梯》Gai.3,217;3,219
    ② D.9,2,4 pr. Itaque si servum tuum latronem insidiantem mihi occidero, securus ero:nam adversus periculum naturalis ratio permittit se defendere.
    ③ D.9,2,45,4 Qui, cum aliter tueri se non possent, damni quidda, dederint, innoxii sunt:vim enim vi defendere omnes leges omniaque iura permittunt. Sed si defendendi mei causa lapidem in adversarium misero. sed non eum, sed praetereuntem percussero, tenebor lege Aquilia:illum enim solum qui vim infert ferire conceditur. et hoc, si tuendi dumtaxat, non etiam ulciscendi causa factum sit.
    ① D.9,2,7,4 Si quis in colluctatione vel in pancratio, vel pugiles dum inter se exercentur alius alium occiderit, si quidem in publico certamine alius alium occiderit, cessat Aquilia. quia gloriae causa et virtutis, non iniuriae gratia videtur damnum datum, hoc autem in servo non procedit, quoniam ingenui solent certare:in filio familias vulnerato procedit. Plane si cedentem vulneraverit, erit Aquiliae locus, aut si non in certamine servum occidit, nisi si domino committente hoc factum sit:tunc enim Aquilia cessat.
    ② D.9,2,27,29 Si calicem diatretum faciendum dedisti, si quidem imperitia fregit, damni iniuria tenebitur:si vero non imperitia fregit, sed rimas habebat vitiosas, potest esse excussatus:et ideo plerumque artifices convenire solent, cum eiusmodi materiae dantur, non periculo suo se facere, quae res ex locato tollit actionem ex Aquiliae.
    ③ 见:Hausmaninger/Selb, Romisches Privatrecht,9. Aufl.,Wien-Koln-Weimar, S.282.按照Hausmaninger教授的观点,“罗马法学家并非按照行为人主观的认识能力来判断是否具有过错,而是应当根据一种具备典型知识和能力的客观标准,比如医生、赶骡人或者勤谨的家父(diligens pater familias)等。
    ① Kaser/Knutel, Romisches Privatrecht,19. Aufl., Munchen,2008, S.278.
    ② D.9,2,52,2:In clivo Capitolino duo plostra onusta mulae ducebant:prioris plostri muliones conversum plostrum sublevabant, quo facile mulae ducerent:inter superius plostrum cessim ire coepit et cum muliones, qui inter duo plostra fuerunt, e medio exissent, posteriusplostrum a priore percussum retro redierat et puerum cuiusdam obtriverat:duminus pueri consulebat, cum quo se agere oporteret. Respondi in causa ius esse positum:nam si muliones, qui superius plostrum sustinuissent, sua sponte se subduxissent et ideo factum esset, ut mulae plostrum retinere non possint atque onere ipso retraherentur, cum domino mularum nullam esse actionem, cum hominibus, qui conversum plostrum sustinuissent, lege Aquilia agi esse:nam nihilo minus eum damnum dare, qui quod sustineret mitteret sua voluntate, ut id aqliquem feriret:veluti si quis asellum sum agitassent non retinuisset, aeque si quis ex manu telum aut aliquid quid immisisset, damnum iniuria daret. sed si mulae, quia aliquid reformidassent et muliones timore permoti, ne opprimerentur. plostrum reliquissent, cum hominibus actionem nullam esse, cum domino mularun esse. quod si nequemulae neque homines in causa essent, sed mulae retinere onus nequissent aut cum coniterentur lapsae concidessent et ideo plostrum cessim redisset atque hi quo conversum fuisset onus sustinere nequissent, neque cum domino mularum neque cum hominibus esse actionem. Illud quidem certe, quoquo modo res se haberet, cum domino posteriorum mularum agi non posse, quoniam non sua sponte, sed percussae retro redissent.
    ① D.9,2,29,2:Si navis tua impacta in meam scapham damnum mihi dedit, quaesitum est. quae actio mihi competeret. et ait Proculus, si in potestate nautarum fuit, ne id accideret, et culpa eorum factum sit. lege Aquilia cum nautis agendum, quia parvi refert navem immittendo aut serraculum ad navem ducendo an tua manu damnum dederis, quia omnibus his modis per te damno adficior:sed si fune rupto aut cum a nullo regeretur navis incurrisset. cum domino agendum non esse.
    ② D.9,2,29,3:Item Labeo scribit. si. cum vi venrum navis impulsa esset in funes anchorarum alterius et nautae funes praecidissent, si nulllo alio modo nisi praecisis funibus explicare se potuit, nullam actionem dandam. Idemque Labeoet Proculus et circa retia piscatorum, in quae navis piscatorum incideratm aestimarunt. Plane si culpa nautarum id factum esset, lege Aquilia agendum, sed ubi damni iniuria agitur ob retia, non piscium, qui ideo capti non sunt, fieri aestimationem, cum incertum fuerit, an caperentur. Idemque et in venatoribus et in aucupibus prabandum.
    ① D.9,2,29,4:Si navis alteram contra se venientem obruisset, aut in gubernatorem aut in ducatorem actionem competere damni iniuriae Alfenus ait:sed si tanta vis navifacta sit, quae temperari non potuit, nullam in dominum dandam actionem:sin autem culpa nautarum id factum sit, puto Aquiliae sufficere.
    ② D.9,2,39pr昆图斯·穆齐乌斯写道:一批怀孕的母马,在他人牧场上吃草,若它被人驱赶时流了产,那么,母马的主人是否可以按《阿奎利亚法》对驱赶的人起诉就成为问题,因为后者的击打伤害了母马。如果他打了母马或有意地过于猛烈地加以驱赶,那么可以对他提起诉讼。(Quitus Mucius scibit:equa cum in alieno pasceretur, in cogendo quod praegnas erat eiecit:quaerebatur, dominus eius possetne cum eo qui coegisset lege Aquiliae agere, quia equam in iciendo ruperat. si percussisset aut consulto vehementius egisset, visum est agere posse.)
    ③ D.9,2,31如果一个剪枝工人在扔下树枝时,或一个脚手架工人在扔下某物时讲一个路过的奴隶砸死,那么他只有在把树枝扔到公共通行的路上且没有实现警告以避免事故时才负责任。穆齐乌斯说,即使此类情况是发生在私人土地上,则亦可因过错而提起诉讼。而过错就是,未能像一个谨慎的人那样预见和预防危险,或者只是在危险已不可避免时才做出警告。基于这种原则,他取道公共土地还是私人土地就没有大多区别。因为人们经常取道于私人土地的地段之上。但是倘若该处本无道路,那么加害人只对故意负责,也就是说,他不能看见某人走过却又朝着他扔去。实际人们不可对因过错起诉,因为他根本不知将会有人通过此地。(Si putator ex arbore ramum cum deiceret vel machinarius hominem praetereuntem occidit, ita tenetur. si is in publicum decidat nec ille proclamavit. ut casus eius evitari possit. Sed Mucius etiam dixit, si in privato idem accodosset. posse de culpa agi:culpa autem esse. quod cum a diligente provideri poterit,non esset provisum aut turn denuntiatum esset. cum periculum evitari non possit. secundum quam rationem non multum refert, per publicum an per privatum iter fieret. cum plerumque per privata loca volgo iter fiat. quod si nullum iter erit, dolum dumtaxat praestare debet, ne immittat in eum, quern viderit transeuntem:nam culpa ab eo exigenda non est, cum divinare non potuerit, an per eum locum aliquis transiturus sit.)
    ① 《盖尤斯法学阶梯》G. 3,211:“当某人故意(dolus)或者过失(culpa)杀死他人时,被认为是非法(iniuria)杀人。不属于非法(sine iniuria)损害的情况下不受任何其他法律的谴责;因此,那些在无过失或过意的情况下偶然地造成损害的人,不受处罚。(Is iniuria autem occidere intellegitur, cuius dolo aut culpa id acciderit: nec ulla alia lege damnum, quod sine iniuria datur. reprehenditur, itaque inpunitus est, qui sine culpa et dolo malo casu quodam damnum committit.)"注意:这里的两处'iniuria"的表述,其意义有所不同,前一处在性质上是副词,作状语,修饰动词:而后一处在性质上是名词,与介词"sine"构成一个受其支配的介宾短语。
    ① [意]斯奇巴尼著;费安玲等译,《桑德罗·斯奇巴尼教授文集》,北京,中国政法大学出版社,第288页。
    ② A. Rodger, "What die Dammum Iniuria Actually Mean? ", in A. Burrows and A. Rodger (eds.), Mapping the Law: Essays in Memory of Peter Birks, Oxford 2006, p.421-438.
    ③ D.9,2,5,1,见前引。
    ① D.47,101 pr.:Iniuria ex eo dicta est, quod non iure fiat:omne enim. quod non iure fit, iniuria fieri dicitur. hoc generaliter. specialiter autem iniuria dicitur contumelia.interdum iniuriae appellatione damnum culpa datum significatur, ut in lege Aquilia dicere solemus:interdum iniquitatem iniuriam dicimus, nam cum quis inique vel iniuste sententiam dixit, iniuriam ex eo dictam, quod iure et iustitia caret, quasi non iuriam, contumeliam autem a contemnendo.
    a contumelia在拉丁语中主要有下面几层含义:一是指Misshandlung, Stoβ, Ungemach;二是Beschimpfung, Beleidigung,Schimpf, Schandeo
    ③ Ulrich von Lubtow, Untersuchungen zur lex Aquilia de damno iniuria dato, S.94.
    ① Ulrich von Lubtow, Untersuchungen zur lex Aquilia de damno iniuria dato, S.96.
    ② D.9,2,52,3 Quidam boues vendiditea lege, uti daret experiundos:postea dedit experiundos:empotoris servus in experiundo percussus ab altero boue cornu est:quaerebatur, num venditor emptori damnum praestare deberet. Respondi, si emptor boues emptos haberet, non debere praestare:sed si non haberet emptos, turn, si culpa hominis factum esset, ut a boueferiretur, non debere praestari. si uitio bouis, debere.
    ③ D.9,2,57 Equum tibi commodavi:in eo tu cum equitares et una complures equitarent, unus ex his irruit in equum teque deiecit et eo casu crura equifracta sunt. Labeo negat tecum ullam actionem esse. sed si equitis culpa factum esset, cum equite:sane non cum equi domino agi posse. verum puto.
    ① 具体的解释过程参见:Uwe Wesel, Rhetorische Statuslehre und Gesetzauslegung der romischen Juristen (1967) 48f.
    ② Schipani 170; Cannata, in:Labeo 17 (1971) 64ff.; MacCormack, Aquilian Culpa, in:Daube Noster (1974) 201 ff.
    ③ D.9,2,7,2 Sed si quis plus iusto oneratus deiecerit onus et servum occiderit. Aquilia locum habet:fuit enim in ipsius arbitrio ita se non onerare. nam et si lapsus aliquis servum alienum onere presserit, Pegasus ail lege Aquilia eum teneri ita demum, si vel plus iusto se oneraverit vel neglegentius per lubricum transierit.
    D.9,2,7,8 Proculus ait. si medicus servum imperite secuerit. vel ex locato vel ex lege Aquilia competere actionem.
    ① D.9,2,31 Paulus 10 ad sab. Si putator ex arbore ramum cum deiceret vel machinarius hominem praetereuntem occidit, ita tenetur. si is in publicum decidat nee ille proclamavit, ut casus eius evitari possit. sed Mucius etiam dixit, si in privato idem accidisset, posse de culpa agi:culpam autem esse, quod cum a diligente provideri poterit, non esset provisum aut turn denuntiatum esset, cum periculum evitari non possit. secundum quam ratinoem non multum refert. per publicum an per privatum iterfieret, cum plerumque per privata loca volgo iterfiat. quod si nullum iter erit, dolum dumtaxat praestare debet. ne immittat in eum, quern viderit transeuntem:nam culpa ab eo exigenda non est, cum divinare non potuerit. an per eum locum aliquis transiturus sit.
    ② D.9,2,31:见上引文。
    ① D.9,2,30,3 Paulus 22 ad ed. In hac quoque actione, quae ex hoc capitulo oritur, dolus et culpa punitur: ideoque si quis in stipulam suam vel spinam comburendae eius causa ignem immiserit et ulterius evagatus et progressus ignis alienam segetem vel vineam laeserit, requiramus, num imperitia eius aut neglegentia id accidit. nam si die ventoso id fecit, culpae reus est (nam et qui occasionem praestat, damnum fecisse videtur):in eodem crimine est e qui non observavit, ne ignis longius procederet. at si omnia quae oportuit observavit vel subita vis venti longius ignem produxit, caret culpa.
    ② D.9,2,9,4:Sed si per lusum iaculantibus servus fuerit occisus, Aquiliae locus est:sed si cum alii in campo iacularentur, servus per eum locum transierit, Aquilia cessat, quia non debuit per campum iaculatorium iter intempestive facere. Qui tamen opera in eum iaculatus est, utique Aquilia tenebitur:
    ① D.9,2,11 pr.:Item Mela scibit, si, cum pila quidam luderent, vehementius quis pila percussa in tonsoris manus eam deiecerit et sic servi, quem tonsor habebat, gula sit praecisa adiecto cultello:in quocumque eorum culpa sit. Eum lege Aquilia teneri. Proculus in tonsore esse culpam:et sane si ibi tondebat, ubi ex consuetudine ludebatur vel ubi transitus frequens erat, est quod ei imputetur:quamvis nec illud male dicatur, si in loco periculoso sellam habenti tonsori se quis commiserit, ipsum de se queri debere.
    ② R. Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.1008.
    ③ R. Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.1008.
    ④ R. Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.1008.
    ⑤ D.9,2,31:“而过错就是,未能像一个谨慎的人那样预见和预防(危险),或者只是在危险己不可避免时才 做出警告。”(说明:有观点认为,这个对于过错的定义是伪造的,对此,cf. e.g. Arangio-Ruiz, Responsabilita, pp.234 sqq., von Lubtow, Lex Aquilia, pp.99 sq.)
    ① R. Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.1008, Fn.69.
    ② D.9,2,7,8:普罗库勒认为,如果一个医生在业务不精湛的情况下(imperite)给一个奴隶实施了手术(并造成了一定的损害后果),那么就可以提起雇佣诉讼或者阿奎利亚法诉讼。
    ③ D.9,2,8 pr.:如果医生错误用药,那么也适用同一法律原则。而且,即使医生手术良好,但进一步的治疗处理却被懈怠,则他不能免除责任,而要被视为有过错而负责任。
    ④ D.9,2,8,1:一般认为,如果骡夫由于没有经验而不能驾驭骡子,导致骡子踏死他人奴隶,那么他即因有过错而负责。同样,如果是因其力弱而未能控制住骡子,那么将力弱视为过错并无不公。因为任何人都不应 该从事他明知或必然知道由于他的力弱将会给他人带来危险的工作。同样的法律原则亦适用于,当某人骑马但由于其不谙骑术或体力不济而不能勒住马时。
    ① 拉丁文原文:imperitia culpae adnumeratur(意为:欠缺经验算作过错)。
    ① 郑玉波,《民法债编总论》,中国政法大学出版社2004年修订2版,第139页。
    ② D.9,2,7,8:Proculus ait. si medicus servum imperite secuerit. vel ex locato vel ex lege Aquilia competere actionem.
    ③ D.9,2,8 pr.:Idem iuris est, si medicamento perperam usus fuerit. Sed et qui bene secuerit et dereliquit curationem, securus non erit, sed culpae reus intellegitur.
    ④ D.9,2,8,1:mulionem quoque. si per imperitiam impetum mularum retinere non potuerit, si eae alienum hominem obtriuerint, volgo dicitur culpae nomine teneri. Idem dicitur et si propter infirmitatem sustinere mularum impetum non potuerit:nee videtur iniquum. si infirmitas culpae adnumeretur, cum affectare quisque non debeat, in quo vel intellegit vel intellegere debet infirmitatem suam alii periculosam futuram. Idem iuris est in persona eius. qui impetum equi. quo vehebatur, propter imperitiam vel infirmitatem retinere non poterit.
    ① D.9,2,27,29:Si calicem diatretum faciendum dedisti, si quidem imperatia fregit, damni iniuria tenebitur:si vero non imperitia fregit, sed rimas habebat vitiosas, potest esse excussatus:et ideo plerumque artifices conuenire solent, cum eiusmodi materiae dantur, non periculosuo se facere.quae res ex locato tollit actionem et Aquiliae.
    ② 对此,在《学说汇纂》上可以找到两个关于这句格言的出处。一处出自于D.19,2,9,5杰尔苏的一句名言(D.19,2,9,5 Celsus etiam imperitiam culpae adnumerandam libro octavo digestorum scripsit:si quis vitulos pascendos vel sarciendum quid poliendumve conduxit, culpam eum praestare debere et quod imperitia peccavit, culpam esse:quippe ut artifex. inquit, conduxit.)关于这个片段在现代法上的继受,参见《奥地利民法典》第1167条以及德国民法典第633条、634条以及635条:另一处出自于D.50,17,132盖尤斯的一句名言(D. 50,17,132 Imperitia culpa adnumeratur.)
    ③ R. Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.386.
    ① Ulrich von Lubtow, Untersuchungen zur lexAquilia de damno iniuria dato, S.86.
    ① R. Zimmermann:The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition, p.1004. "For the Roman lawyers, Aquilian liability was based on fault (culpa in the broadest sense of the word), and it was the term "iniuria" that provided the obvious point of departure for this remarkable interpretive refinement of the requirements of the lex Aquilia."对于罗马大法学家而言。阿奎利亚责任建基在过错(在最宽泛意义上对culpa的解释)之上。而且,是"iniuria"这个概念术语为《阿奎利亚法》上要求的这种显著的解释上的“提纯”。在这里可以较为明显的看出,似乎Zimmermann教授采取了一种和普遍性的对于《阿奎利亚法》上“过错(culpa)"和“违法性(iniuria)"认识完全不同的立场:即,在Zimmermann教授看来,culpa在阿奎利亚责任的体系中居于核心地位,而iniuria只是通过排除那些不具有违法性行为的方式起到进一步限定承担责任范围的作用。在这个角度上可以认为," iniuria"和因果关系的功能在一定程度上联系在了一起。② 过错和过失具体为什么不同,参见MacCormack, Aquilian Culpa, in:Daube Noster,第201页以下。
    ③ R. Zimmermann:The law of obligations. Roman foundations of civilian tradition,1007.
    ④ Inst. Ⅳ,3,2 Iniuria autem occidere intellegitur, qui nullo iure occidit. itaque qui latronem occidit. non tenetur. utique si aliter periculum effugere non potest.
    ① Inst. IV,3,3 Ac ne is quidem hac lege tenetur, qui casu occidit, si modo culpa eius nulla invenitur:nam alioquin non minus ex dolo quam ex culpa quisque hac lege tenetur.
    ② C. A. Cannta, Sul testo della "lex Aquilia" e la sua portata originaria, in L. Vacca (ed.), La responsabilita civile da atto illecito nella prospettiva storico-comparatistica, Turino 1995, p.40s.
    ③ 第一种情形:D.9,2,4:因此,如果你的奴隶正在抢劫我时被我杀死,那么我毫无责任;因为自然理性(naturalis ratio)允许针对危险而予以防卫。 《十二表法》允许将夜间抓获的盗贼杀死,只要是有高声喊叫证明。昼间抓获的盗贼,当其以武器抵抗时,该法亦允许将其杀死,只要是同样以高声叫喊向众人宣布。
    第二种情形:D.9,2,5pr.-1:即使是某人将一持剑向其进攻的人杀死,亦不被视作不法(iniuria)杀害。而某人于遭受死亡威胁时杀死盗贼,无疑同样也不负《阿奎利亚法》上的责任。如果他可以将其捕获,但却宁愿将其杀死,则多数人认为当视其为不法行为:他因此还须负《考奈里亚法(lex Cornelia)》上的责任。在此不可将“不法”(iniuria)理解成伤害诉讼(actio iniuriarum,另译:侵辱之诉)中的侮辱的一种,而要将其理解为某些不合法的东西,即违法做出的行为:即某人过错地实施杀害。于是,阿奎利亚法诉讼和伤害诉讼这两种诉讼就时常发生竞合,然而仍要作两个方面的考虑,即损害(damnum)和侮辱(contumelia)。 所以,我们在此将“不法”(iniuria)理解为一种因过错所致的损害,即使行为人并没有故意去损害。第三种情况:D.9,2,45,4:如果某人因自卫而不得己造成损害,那他是无过错的:因为以暴力反暴力是所有法律(lex,leges)和法(ius, iura)所允许的。但是,如果我处于自卫扔向我的敌手一块石头,而它却击中一个过路的人,那么我要依《阿奎利亚法》负责。因为我能打的人,只是施加暴力的人,而且这只能是为了自卫而不是报复。
    ① 第一种情况:D.9,2,49,1:如果说阿奎利亚法诉讼得对损害提起,那么这意味着,当不法行为造成了损害时,则不法损害(damnum iniuria datum)成立。除非损害在一种迫不得己的情况下发生,就像杰尔苏所写的关于一个人的情况一样:这个人推倒了邻居的房屋,以阻止其火灾的蔓延。他写道:在此,阿奎利亚法诉讼不能适用。这个人是因合理的恐惧才将邻居的房子推倒,否则火势就将蔓延到他自己,杰尔苏还认为,无论火灾是否蔓延到此人或此前已被扑灭,都不能提起阿奎利亚法诉讼。第二种情况:D.43,24,7,4:有另外一个抗辩,Gallus第三种情况:D.47,9,3,7:
    ② D.9,2,30pr.:杀死他人当场被逮住的通奸之奴隶,不依此法负责。
    ③ D.9,2,7,4:(受害人的同意,排除“不法”)如果在厮打、角斗或拳击中,一人将他人杀死,而这事发生于公开的竞赛里,则不适用《阿奎利亚法》,因为这种损害乃由于声誉和勇敢而被导致,并不是不法实施。但这不得适用于奴隶,因为只有生来自由人才能进行公开竞赛:但如果参加竞赛的受伤者是个家子则可适用。不过如果某人伤害了退阵者,则可以适用阿奎利亚法诉讼;这同样适用于某人不是在竞赛中将一个奴隶杀死,除非这是其主人的怂恿——这时阿奎利亚法诉讼不予提出。
    ④ D.9,2,29,7:城市长官也要依《阿奎利亚法》负责,如果他们造成了不法损害。同样,假如他们中的某个人把你的家畜作为抵押,但又不允许你饲养家畜而将其饿死,那么可提起事实之诉。另外,即使你认为自己是合法地抵押,但实际上并没有合法进行,并且把抵押物破损地交回,那么《阿奎利亚法》即可予以适用。在此情况下,即使抵押是依法进行,亦得适用此项法律。但是如果一个长官对某一进行抵抗的人采取强制措施,则他不依《阿奎利亚法》负责,即使是他抵押了一个奴隶而后吊死,亦不发生任何诉讼。另,D.18,6,13-14
    ⑤ D.9,2,5,3:一个教师在授课时伤害或杀害一个奴隶,则他须依据《阿奎利亚法》负责,若某人不法造成损害呢?尤里安认为,在课上将学生的眼睛打瞎者,也要依据《阿奎利亚法》负责。如果这人被打死,那么情况更是如此。于是,他描述了下面的例子:一个鞋匠有一个跟他学徒的自由人的家子,当这个学徒未能按他的指点很好地干活时,这个鞋匠就用鞋楦向学徒的脖子打去,结果打坏了学徒的眼睛。所以,尤里安说,实际这不产生伤害诉讼的问题。因为鞋匠没有故意加以损害,而只是想去警告和教训学徒。他斟酌道,或许可以适用雇佣诉讼,因为教师只能对学生施以轻微的惩戒。然而,我不怀疑可以按《阿奎利亚法》予以起诉。
    ⑥ B. Beinart, The relationship of iniuria and culpa in the lex Aquilia, in:Studi in onore di Vincenzo Arangio-Ruiz nel XLV Anno del suo Insegnamento, Napoli 1952,。在这里,作者认为,D.9,2,52,4也是欠缺"iniuria"的典型案件。(该片段的内容:D.9,2,52,4:数人玩球,其中一人在接球时将一奴隶学徒推开,该学徒摔倒折了腿,有人问,这个学徒的主人是否可以依《阿奎利亚法》对推到其学徒的人提起诉讼。我回答说,他不可以,因为看上去更多地是由于偶然(casus)而不是过错才发生了这事儿。)
    ⑦ D. Daube, Roman law:Linguistic, Social and Philosophical Aspects, Edinburgh 1969, p.153.
    ① Casus fortuitus:意外事件。——笔者注
    ① 《德国民法典历史批评评注(Historisch-Kritischer Kommentar zum BGB)》,第三卷第二分册(第657-853条),编码第39以下,Mohr Siebeck,2013年版。
    ① "Actio directa(直接诉权):即指市民法诉讼,它的适用范围和对象是由法律专门规定的。法学家们一般使用“直接诉讼”一词表示市民法诉讼与裁判官法诉讼的区别,后者是裁判官根据司法实践的发展对直接诉讼的扩展适用。”——见:黄风,《罗马法词典》,法律出版社,2002年版,第9页。
    ② Hermann Lange, Bartolus Einfluss auf die Entwicklung des Schadensersatzrechts, in:Bartolo da Sassoferrato, Studi e documenti per il VI centenario, Bd. Ⅱ, Mailand 1962, S.281 u.285.
    ③ 这里指的是将《阿奎利亚法》作为一般条款来理解。——笔者注
    ① D.1,1,10,1:法的准则是:诚实生活,不害他人,各得其所(Iuris praecepta sunt haec:honeste vivere. alterunm non laedere, suum cuique tribuere)
    ① Lange, Schadensersatz und Privatstrafe, S.131.
    ② Wieling, Interesse und Privatstrafe, S.132.
    ③ Bilstein, S.7.
    ④ 同上,第7页。
    ⑤ Lange, Schadensersatz und Privatstrafe, S.60.
    ① 同上,第60页。
    ② Feenstra, Glossatoren und die actio legis Aquiliae, in:Das romisches Recht im Mittelalter, S.211.
    ③ D.7,1,56 "…:et placuit centum annos tuendos esse municipes, quia is finis vitae longaevi hominis est ".中文意思是:因为100岁已经是一个长寿之人的年龄极限了,所以保护的期限应当持续100年。
    ④ Kaufmann, Rezeption und Usus modernus der actio legis Aquiliae, S.20.
    ⑤ 原始文献出处:(1)学说汇纂D.19,2,33 Si fundus quem mihi locaueris publicatus sit, teneri te actione ex conducto. ut mihi frui liceat, quamuis per te non stet. quo minus id praestes:quemadmodum, inquit, si insulam aedificandam locasses et solum corruisset, nihilo minus teneberis. nam et si uendoderis mihi fundum isque priusquam uacuus traderetur publicatus fuerit, tenearis ex empto:quod hactenus uerum erit, ut pretium restituas, non ut etiam id praestes, si quid pluris mea intersit eum uacuum mihi tradi. similiter igitur et circa conductionem seruandum puto, ut mercedem quam praestiterim restituas. eius scilict, temporis, quo fruitus non fuerim, nec ultra actione ex conducto praestare cogeris. nam et si colonus tuus fundo frui a te aut ab eo prohibetur. quern tu prohibere ne id facial possis, tantum ei praestabis, quanti eius interfuerit frui, in quo etiam lucrum eius continebitur:sin uevo ab eo interpellabitur, quem tu prohibere propter uim maiorem aut potentiam eius non poteris. nihil amplius ei quam mercedem remittere aut reddere debebis. (2)学说汇纂D.46,8.13 Si commisa est stipulatio ratam rem dominum habiturum, in tantum competit. in quantum mea interfuit. id est quantum mihi abest quantumque lucrari potui. Si sine iudice procuratori legatum soluatur. caueri debere Pomponius ait.
    ① D.19,1,21,3 Cum per venditorem steterit, quo minus rem tradat, omnis utilitas emptoris in aestimationem venit, quae modo circa ipsam rem consistit:neque enimsi potuit ex vino puta negotiari et lucrum facere, id aestimandum est, non magis quam si triticum emeritet ob eam rem, quod non sit traditum, familia eius fame laboraverit:nam pretium tritici, non sevorum fame necatorum consequitur. nee maiorfit obligatio, quod tardius agitur, quamvis crescat, si vinum hodie pluris sit, merito, quia sive datum esset, haberem emptor, sive non, quoniam saltem hodie dandum est quod iam olim dari oportuit.
    ② Wieling, S.114.
    ③ 同上,第114页。
    ④ Rudolf Konig, Das allgemeine Schadensersatzrecht im Mittelalter im Anschhluβ an die lex Aquilia, Frankfurt am Main,1954.
    ① Hugo Grotius, De jure belli ac pads libri tres. in quibus jus naturae et gentium item juris publici praecipua explicantur,1625, lib.2, cap.17, §1.
    Hugo Grotius, De jure belli ac pacis libri tres. in quibus jus naturae et gentium item juris publici praecipua explicantur,1625, lib.2, cap.17,§2.
    ① Samuel Pfendorf, De iure naturae et gentium libri octo,1672 u. ofter, lib.1, cap.5, §5.
    ② 在ALRI6§§10-15中区分了“完全赔偿(vollstaendige Genugthuung) "、“实际损失(wirklicher Schaden)(包含可得利益损失)”和“直接损失(unmittelbarer Schaden) "。
    ③ 《奥地利民法典》第1324条:“在基于故意或重大过失而造成他人损害的情形,受害人有权请求完全赔偿;在其他情形,受害人仅有权请求积极损害的赔偿。在法律中仅出现一般的表述“赔偿”的情形,应当依据本条的规定判断究竟承担何种类型的赔偿责任。尤其是1)侵害身体时(的损害赔偿的方法)”,见:周友军、杨垠红(译):《奥地利普通民法典》,北京,清华大学出版社,2013年版,第219页。
    ④ 《奥地利民法典》第1331条:“如果因他人的故意或重大过失而使得受害人的财产遭受侵害,则受害人有权请求丧失的可得利益的赔偿,而且,如果损害是由刑法禁止的行为或基于故意和幸灾乐祸而造成的,受害人还有权请求赔偿特别偏爱的价值。”见:周友军、杨垠红(译):《奥地利普通民法典》,北京,清华大学出版社,2013年版,第220页。
    ⑤ 普芬道夫著作的翻译者。——笔者注
    ① 《德国民法典历史批评评注(Historisch-Kritischer Kommentar zum BGB)》,第三卷第二分册(第657-853条),S.2746, Fn.222, Mohr Siebeck,2013年版。
    ② 对此参见Thomasius Larva书:另,HKK脚注223。“§§2,4:按照‘安宁(tranquillitas)'在法律价值(Rechtswert)上的内容,如果直译的话,是一种每个人都享有的一种不受他人打扰的生活并且享受其权利和法益的一种权利。”
    ① 《奥地利民法典》第1295条:“(1)因加害人的过错而遭受损害的任何人,都有权要求其损害赔偿;损害的引起可能因违反合同义务,或者不涉及合同。(2)以违反善良风俗的方式故意造成他人损害的人,也应对此负责;但如果在行使权利时导致损害发生,则只有权利的行使,明显地以损害他人为目的时,其才应当负责。”见:周友军、杨垠红(译):《奥地利普通民法典》,北京,清华大学出版社,2013年版,第213页。
    ② 《奥地利民法典》第1294条:“损害或者是因他人的、违法的作为或不作为而产生;或者是因意外事件而产生。违法的侵害或者是任意造成的,或者是非任意造成的。部分的任意侵害因恶的意图而实施,此时行为人知且欲地造成损害;部分的任意侵害是因过失而实施,此时行为人因有过错的不知情,或者因缺乏适 当的谨慎或勤勉而造成损害。这两者合称为过错。”见:周友军、杨垠红(译):《奥地利普通民法典》,北京,清华大学出版社,2013年版,第212页。
    ① 现今奥地利作为通说的“行为不法说(Verhaltensunrechtslehre)",参见:Helmut Koziol, Osterreichisches Haftpflichtrecht, Bd. I, AT,3. Aufl., Wien 1997, Rn.4.2 m.w.N..
    ② 见:ALRI6§§8,9
    ③ 具体参见:学说汇纂D.50,17,55:Nullus videtur dolo facere, qui suo iure utitur.没有人在行使自己权利的时候被看做是出于恶意而实施某种行为。
    ① HKK,第2750页。
    ② 4 ALR I 6 §10:Wer einen Anderen aus Vorsatz oder grobem Versehen beleidigt, muβ demselben vollstandige Gnugthuung leisten.
    ③ ALR I 6 §7:Zu einer vollstandigen Gnugthung gehort der Ersatz des gesammten Schadens und des entgangen Gwinnes.
    ① 这一部分内容最为重要的研究性文献,主要见:Hans-Peter Benohr, Auβervertragliche Schadensersatzpflicht ohne Verschulden? Die Argumente der Naturrechtslehren und-Kodifikationen, in:SZ (rom. Abt.), Bd.93 (1976), S. 208-252.
    ② Egid v. Lohr, Die Theorie der Culpa, Gieβen 1806.
    ③ 参见HKK/Schermaier,§276-278, Rn.58 ff.
    ① Hasse, Die Culpa des romischen Rechts, S.42.
    ② 《法国民法典》第1383条:“人的任何行为给他人造成损害时,因其过错致该行为发生之人应当承担对该损害结果的赔偿义务。”
    ③ 见:HKK/Schiemann,§823-830,840,842-853, Rn.59.
    ④ 《德国民法典历史批评评注(Historisch-Kritischer Kommentar zum BGB)》,第三卷第二分册(第657-853条),S.2750, Fn.247,Mohr Siebeck,2013年版。
    ⑤ 见:HKK/Schiemann, §823-830,840,842-853, Rn.60.
    ① 《德国民法典历史批评评注(Historisch-Kritischer Kommentar zum BGB)》,第三卷第二分册(第657-853条),S.2750,Fn.247,Mohr Siebeck,2013年版.
    ① Friedrich Carl v. Savigny, System des heutigen romischen Rechts, Bd. VIII, Gotha 1848,278.
    ② Theodor Baums, ZRG (GA) 104 (1987) 277 ff.
    ③ Motiven, Bd. II,28 (Mugdan, Bd. II,15)
    ④ Max Rumelin, Die Griinde der Schadenszurechnung und die Stellung des deutschen burgerlichen Gesetzbuchs zur objektiven Schadensersatzpflicht, Freiburg 1896, S.45.
    ① 笔者注:古典罗马法就存在的一个鲜明的特征。参见:Fritz Schulz, Prinzipien des Romischen Rechts, Munchen und Leipzig 1934, S.45-56,
    ① 关于诈欺之诉(actio de dolo和actio doli,两者有何不同之处,待考!)在罗马法上的所起到的辅助性功能,参见《学说汇纂》D.4,3,1,1:Verba autem edicti talia sunt:Quae dolo malo facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit et iusta causa esse videbitur, iudicium dabo.
    ② Horst Kaufmann, Rezeption und usus modernus der actio legis Aquiliae, Bohlau 1958,105 ff.
    ③ 对此,参见《学说汇纂》D.4,3,1,1 Verba autem edicti talia sunt:Quae dolo malo facta esse dicentur. si de his rebus alia actio non erit et iusta causa esse videbitur, iudicium dabo.
    ① 有关罗马法上涉及违背善良风俗的情况,参见Theo Mayer-Maly, Contra bonos mores, in:Benohr u.a. (Hg.), FG fur Max Kaser zum 80. Geburtstag,1986,151,157ff.
    ② 笔者注:相关内容参见:《学说汇纂》D.47,1,2 pr.:Numquam plura delicta concurrentia faciunt. ut ullius impunitas detur:neque enim delictum ob aliud delictum minuit poenam.(原理:每一个侵权行为都需要分开单独赎罪。)
    ① B. Winiger, Die aquilische Haftung in Berner Recht des 19. Jahrhunderts, in:Festschrift Huwiler (2007), S. 709-724.
    ① 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第74页。
    ② 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第74页。
    ③ 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第74-75页。
    ① 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第114页。
    ② 意大利文:Codice Civile Italiano, Art.2043 (Risarcimento per fatto illecito) Qualunque fatto doloso o colposo. che cagiona ad altri un danno ingiusto, obbliga colui che ha commesso il fatto a risarcire il danno (Cod. Pen. 185).
    ③ 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第88页。
    ④ G. Rotondi, Dalla'lex Aquilia'all art.1151 Cod. Civ.. Ricerche storico-dogmatiche, in:Rivista di diritto comune, Ⅻ,1916.
    ⑤ 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第89页。
    ⑥ 考茨欧(主编)、张家勇(译),《侵权法的统一:违法性》,法律出版社,2009年版,第89页。
    ① [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第71页。
    ② [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第72页。
    ① [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第72页。
    ② [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第73页。
    ③ [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第73页。
    ④ [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第73-74页。
    ① [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第74-75页。
    ② [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第75页。
    ③ [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第76页。
    ① [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第76-77页。
    ② [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第78页。
    ③ [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第78-79页。
    ① [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第65页。
    ② [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第67页。
    ③ [日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的新日本侵权行为法》,北京,法律出版社,2008年版,第66页。
    ① 其拉丁术语的表述方式为:"damnum iniuria datum"。直译即为“以一种具有违法性的方式招致而来的损害”,简译为“不法致害”。
    ② 这位学者是比利时根特大学的比较法学教授Jean Limpens。
    ③ MuKo/Wagner,4. Aufl.2004,§823 Rn.8:>Funktionswandel der Rechtswidrigkeit<.
    ① HKK, S.2800 ff.
    ② 详见fans Carl Nipperdey, Rechtswidrigkeit, Sozialadaquanz, Fahrlassigkeit, Schuld im Zivilrecht(《民法上的违
    法性、社会妥当性、过失和过错》),NJW 1957,1777ff.
    ③ “社会相当性(Sozialadaquanz)"的理论来源Hans Welzel刑法上的社会相当性学说。——笔者注
    ④ 参见:详见Hans Carl Nipperdey, Rechtswidrigkeit, Sozialadaquanz, Fahrlassigkeit, Schuld im Zivilrecht(《民法上的违法性、社会妥当性、过失和过错》),NJW 1957,1777ff.
    ① 对此问题的论述,非常中要的一个研究性文献,参见德国学者Rudiger Wilhelmi教授所著书:Risikoschutz durch Privatrecht. Eine Untersuchung zur negatorischen und deliktischen Haftung unter besonderer Berucksichtigung von Umweltschaden, Tubingen (Mohr Siebeck),2009.
    ① HKK/Schermaier, §276, Rn.3ff.
    ② 这里的过失既包括重大过失(culpa lata)也包括轻过失(culpa levis)。
    ① 对该问题的详细论述,参见:卜尼法斯八世Dekretal:VI.5,12,41:Imputari ei non debet per quem non stat si non fiat quod per eum fuerat faciendum.“当做某件事情的可能性本身并不取决于某人的话,则其不应因未为该为之事而被归责。或可译为:“一人未为当为之事,但原因并不可归于该人,则其不应当承担承受其中产生的任何法律上的不利后果。”罗马法上的相关内容见:学说汇纂D.19,2,38:Qui operas suas locavit. totius temporis mercedem accipere debet. si per eum non strtit. quo minus operas praestet. Advocati quoquae, si per eos non steterit, quo minus causam agant. honoraria reddere non debent.
    ① 参见王胜明主编:《<中华人民共和国侵权责任法>条文解释与立法背景》,人民法院出版社2010年版,第31页以下,转引自朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册责任成立法)》,法律出版社2011年版,第245页。
    ② 参见程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ③ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ① 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ② 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ③ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ④ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ⑤ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ⑥ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ⑦ 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ⑧ 参见奚晓明主编,最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ① 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ② 参见全国人大常委会法制工作委员会民法室:《<中华人民共和国侵权责任法>条文说明、立法理由及相关规定》,北京大学出版社2010年版,第21页。
    ③ 参见程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ④ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第269页。
    ⑤ 笔者注:此处将违反注意义务按照违法性来讨论,实际上也可以按照是否有过错来讨论。
    ⑥ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第270页。
    ① 参见奚晓明主编,最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ② 参见奚晓明(主编),最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ③ 参见奚晓明(主编),最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ④ 参见奚晓明(主编),最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ⑤ 参见奚晓明主编,最高人民法院侵权责任法研究小组编著:《<中华人民共和国侵权责任法>条文理解与应用》,人民法院出版社2010年版,第50页。
    ⑥ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第270页。
    ⑦ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第251页。
    ① 参见张新宝:《侵权责任法》(第2版),中国人民大学出版社2010年版,第29页;杨立新:《<中华人民共和国侵权责任法>精解》,第53页以下;尹志强:《侵权行为法论》第60页。
    ② 参见张新宝:《侵权责任法原理》,中国人民大学出版社2005年版,第68页。
    ③ 笔者注:过失采取客观标准以后,即一个社会交往中可期待的注意义务取代特定行为人个人禀赋所决定的行为标准。可其中的问题在于,客观过失与客观违法性发生重叠,违反客观注意义务的同时也构成客观违法性,如何以及是否需要区分违法性和过错就成为了重要问题。
    ④ Wagner, Gemeineuropaisches Deliktsrecht Ⅲ 3,7,11.转引自朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第251页。
    ⑤ Jansen, Die Struktur des Haftungsrechts, S.412.转引自朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第251页。
    ⑥ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第271页。
    ⑦ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第271页。
    ① 张金海:《侵权行为违法性研究》,法律出版社2012年版,第263页。
    ② 张金海:《侵权行为违法性研究》,法律出版社2012年版,第263-264页。
    ③ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ④ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ⑤ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ⑥ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ⑦ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ⑧ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ① 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第272页。
    ② 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第273页。
    ③ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第273页。
    ④ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第273页。
    ⑤ 参见朱岩:《侵权责任法通论——总论(上册 责任成立法)》,法律出版社2011年版,第273页。
    ⑥ 参见张新宝:《侵权责任法原理》,中国人民大学出版社2005年版,第68页。
    ⑦ 参见王利明:《侵权责任法规则原则研究》,中国政法大学出版社2003年版,第401页。转引自程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ⑧ 参见王利明:《侵权责任法规则原则研究》,中国政法大学出版社2003年版,第401页。转引自程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ① 参见王利明:《侵权责任法规则原则研究》,中国政法大学出版社2003年版,第401页。转引自程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ② 参见程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ③ 参见王利明:《侵权责任法规则原则研究》,中国政法大学出版社2003年版,第408页。转引自程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ④ 参见王利明:《侵权责任法规则原则研究》,中国政法大学出版社2003年版,第401页。转引自程啸:《侵权责任法》,法律出版社2011年版,第191页。
    ⑤ [日]山本敬三:《民法中的动态系统论》,解.巨(译),载于梁慧星(主编):《民商法论丛》(第23卷),金桥文化(香港)有限公司,2002年版,181页。
    ① 张金海:《侵权行为违法性研究》,法律出版社,2012年版,第13页。
    (1)江平、米健:《罗马法基础》(修订版),中国政法大学出版社,2004年版。
    (2)陈朝璧:《罗马法原理》,法律出版社,2006年版。
    (3)[德]鲁道夫·冯·耶林(著)、柯伟才(译):《罗马私法中的过错要素》,中国法制出版社,2009年版。
    (4)[意]斯奇巴尼著,费安玲等译,《桑德罗·斯奇巴尼教授文集》,中国政法大学出版社,2010年版。
    (5)张金海:《侵权行为违法性研究》,法律出版社,2012年版。
    (6)[古希腊]亚里士多德(著)、廖申白(译注):尼各马可伦理学》,商务印书馆,2003年版。
    (7)[英]H.F.乔洛维奇、巴里·尼古拉斯(著),薛军(译):《罗马法研究历史导论》,商务印书馆,2013年版。
    (8)徐国栋:《优士丁尼<法学阶梯>评注》,北京大学出版社,2011年版。
    (9)丁玫:《罗马法契约责任》,中国政法大学出版社,1998年版。
    (10)张民安:《过错侵权责任制度研究》,法律出版社,2003年版。
    (11)王卫国:《过错责任的原则:第三次勃兴》,中国法制出版社,2000年版。
    (12)[日]圆谷峻(著)、赵莉(译):《判例形成的日本新侵权行为法》,法律出版社,2008年版。
    (13)程啸:《侵权责任法》,法律出版社,2011年版。
    (14)江平(主编):《侵权行为法研究》,中国民主法制出版社,2004年版。
    (15)刘士国:《现代侵权损害赔偿研究》,法律出版社,1998年版。
    (16)麻昌华:《侵权行为法地位研究》,中国政法大学出版社,2004年版。
    (17)邱聪智:《从侵权行为规则原理之变动论危险责任之构成》,中国人民 大学出版社。
    (18)王利明、周友军、高胜平:《中国侵权责任法教程》,人民法院出版社,2010年版。
    (19)杨立新:《侵权法论》,人民法院出版社,2006年第3版。
    (20)杨立新(主编):《类型侵权行为法研究》,人民法院出版社,2006年版。
    (21)杨立新:《人身权法论》,人民法院出版社,2006年第3版。
    (22)姚志明:《侵权行为法研究(一)》,元照出版有限公司,2002年版。
    (23)曾世雄:《损害赔偿法原理》,中国政法大学出版社,2001年版。
    (24)张俊浩:《民法学原理》,中国政法大学出版社,1997年版。
    (25)张新宝:《名誉权的法律保护》,中国政法出版社,1997年版。
    (26)张新宝:《隐私权的法律保护》,群众出版社,1997年版。
    (27)张新宝:《中国侵权行为法》,中国社会科学出版社,1998年第2版。
    (28)张新宝:《侵权责任法原理》,中国人民大学出版社,2005年版。
    (29)张新宝:《侵权责任法》,中国人民法学出版社,2010年第2版。
    (30)朱岩:《侵权责任法通论·总论》,法律出版社,2011年版。
    (31)[德]冯·巴尔:《欧洲比较侵权行为法(上卷)》,张新宝(译),法律出版社,2001年版。
    (32)[德]冯·巴尔:《欧洲比较侵权行为法(下卷)》,焦美华(译),法律出版社,2001年版。
    (33)[德]迪特尔·梅迪库斯:《德国民法总论》,邵建东(译),法律出版社,2000年版。
    (34)[德]迪特尔·梅迪库斯:《德国债法总论》,杜景林、卢谌(译),法律出版社,2004年版。
    (35)[德]迪特尔·施瓦布:《民法导论》,郑冲(译),法律出版社,2006年版。
    (36)[德]卡尔·拉伦茨:《德国民法通论(上册)》,王晓哗等(译),法律出版社,2003年版。
    (37)[古罗马]盖尤斯:《法学阶梯》,黄风(译),中国政法大学出版社,1999年版。
    (38)[古罗马]优士丁尼:《法学阶梯(第二版)》,中国政法大学出版社,2005年版。
    (39)[德]马克西米利安·福克斯:《侵权行为法》,齐晓琨(译),法律出 版社2004年半。
    (40)[德]茨威格特、克茨:《比较法总论》,潘汉典、米健、高鸿钧、贺卫方(译),法律出版社,2003年版。
    (41)苏永钦:《走入新世纪的私法自治》,中国政法大学出版社,2002年版。
    (42)苏永钦:《私法自治中的经济理性》,中国人民大学出版社,2004年版。
    (43)梁慧星:《民法解释学》,中国政法大学出版社,1995年版。
    (44)梁慧星(主编):《中国民法典草案建议稿附理由:侵权行为编·继承编》,法律出版社,2004年版。
    (45)王利明:《侵权行为法研究(上卷)》,中国人民大学出版社,2004年版。
    (46)王利明:《人格权法研究》,中国人民大学出版社,2005年版。
    (47)王利明(主编):《中国民法典学者建议稿及立法理由:侵权行为编》,法律出版社,2005年版。
    (48)[荷]J.施皮尔(主编):《侵权法的统一:因果关系》,易继明(译),法律出版社,2008年版。
    (49)[荷]J.施皮尔(主编):《侵权法的统一:对他人造成的损害的责任》,梅夏英、高圣平(译),法律出版社,2009年版。
    (50)[奥]H.考茨欧(主编):《侵权法的统一:违法性》,张家勇(译),法律出版社,2009年版。
    (51)欧洲侵权法小组(编著):《欧洲侵权法原则:文本与评注》,于敏、谢鸿飞(译),法律出版社,2009年版。
    (52)[德]U.马格努斯(主编):《侵权法的统一:损害与赔偿责任》,谢鸿飞(译),法律出版社,2009年版。
    (53)谢怀栻:《外国民商法精要》(增补版),法律出版社,2006年版。
    (54)尹志强:《侵权行为法论》,中国政法大学出版社,2008年版。
    (55)[美]文森特·R.约翰逊:《美国侵权法》,赵秀文等(译),中国人民大学出版社,2004年版。
    (56)[英]John. G. Fleming:《民事责任法概论》,何美欢(译),香港中文大学出版社,1992年版。
    (57)郭明瑞:《民事责任论》,中国社会科学出版社,1993年版。
    (58)龚赛红:《医疗损害赔偿立法研究》,法律出版社,2001年版。
    (59)汪治平:《人身损害赔偿若干问题研究》,中国法制出版社,2001年版。
    (60)张民安:《现代法国侵权责任制度研究》,法律出版社,2003年版。
    (61)邹海林:《责任保险论》,法律出版社,1999年版。
    (62)屈芥民:《专家责任论》,湖南人民出版社,1998年版。
    (63)徐爱国:《英美侵权行为法》,法律出版社,1999年版。
    (64)王成:《侵权损害赔偿的经济分析》,中国人民大学出版社,2002年版。
    (65)谢邦宇等:《民事责任》,法律出版社,1991年版。
    (66)张新宝(主编):《互联网上的侵权问题研究》,中国人民大学出版社,2003年版。
    (67)张新宝(主编):《人身损害赔偿的法律适用》,中国法制出版社,2004年版。
    (68)王泽鉴:《侵权行为》,北京大学出版社,2009年版。
    (1)程啸:《侵权法中“违法性”概念的产生原因》,载于《法律科学》,2004年第1期,第41-49页。
    (2)程啸:《侵权行为法中的过错与违法性》,载于《人大法律评论》,2003年卷(总第五辑),第188-245页。
    (3)程啸:《侵权法中的过错与违法性问题之梳理》,载于《中外法学》,2004年第2期。
    (4)张金海:《论违法性要件的独立》,载于《清华法学》,2007年第4期,第82-95页。
    (5)张金海:《论侵害一般人格权行为的违法性判断》,载于《法学杂志》,2009年第8期,第124-126页。
    (6)叶金强:《侵权构成中违法性要件的定位》,载于《法律科学》,2007年第1期,第96-101页。
    (7)李承亮:《侵权行为违法性的判断标准》,载于《法学评论》,2011年第2期,第77-84页。
    (8)陈聪富:《环境污染责任之违法性判断》,载于《中国法学》,2006年第5期,第79-96页。
    (9)陈聪富:《中国大陆侵权责任法草案之检讨》,载于王文杰(主编):《侵权行为法之立法趋势》,清华大学出本社2006年版。
    (10)周友军:《德国民法上的违法性理论研究》,载于《现代法学》,2007年第1期,第132-140页。
    (11)龚赛红:《关于过错与违法性的再探讨——兼论医疗损害侵权责任的构 成要件》,载于《北京化工大学学报(社会科学版)》,2002年第1期,第45-49页。
    (12)海尔穆特·库齐奥、张玉东:《“欧洲侵权法原则”中违法性的概念》,载于《朝阳法律评论》,2010年第1期,第370-376页。
    (13)[意]阿尔多·拜杜奇(著)、丁玫(译):《罗马法与普通法决疑方法之比较》,在于《比较法研究》,1995年第4期,第439-443页。
    (14)王利明:《行为的违法性能否作为侵权责任的构成要件》,载于《民法法研究》(第2辑),法律出版社2001年版。
    (15)王千维:《民事损害赔偿责任法上“违法性”问题初探(上)》,载于《政大法学评论》(台北),2001年总第66期。
    (16)王千维:《民事损害赔偿责任法上“违法性”问题初探(下)》,载于《政大法学评论》(台北),2001年总第67期。
    (17)张新宝:《侵权行为法的一般条款》,载于《法学研究》,2001年第4期。
    (18)[德]霍尔斯特·埃曼:《德国民法中的一般人格权制度》,邵建东等(译),载于梁慧星(主编):《民商法论丛》(第23卷),金桥文化出版(香港)有限公司,2002年版。
    (19)[德]霍尔斯特·埃曼:《德国法中一般人格权的概念和内涵》,杨阳(译),载于《南京大学法律评论》,2000年春季号。
    (20)[德]霍尔斯特·埃曼:《论一般人格权的结构》,乔文豹等(译),载于《中德经济法研究所年刊》,1996/1997年卷。
    (21)张明楷:《犯罪构成理论的课题》,载于《环球法律评论》,2003年第3期。
    (22)张新宝、唐青林:《经营者对服务场所的安全保障义务》,载于《法学研究》,2003年第3期。
    (23)张新宝:《侵权行为法的一般条款》,载于《法学研究》,2001年第4期。
    (24)郑永宽:《违法性之于侵权法的构成》,载于江平(主编):《侵权行为法研究》,中国民主法制出版社,2004年版。
    (25)[日]山本敬三:《民法中的动态系统论》,解亘(译),载于梁慧星(主编):《民商法论丛》(第23卷),金桥文化(香港)有限公司,2002年版,181页。
    (1)Mommsen/Kruger, Corpus Iuris Civilis I, Institutiones e Digesta,1911.
    (2)Otto Lenel, Palingenesia iuris civilis,2 Bde., Leipzig 1889 (Neudr.1961);
    (3)Otto Lenel, Das Edictum Perpetum. Ein Versuch seiner Wiederherstellung,3. Aufl., Leizig 1927 (Neudr.1985).
    (4)David/Nelson (edd.), Gai institutionum commentarii IV, Leiden 1954-1968.
    (5)Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 1-87. Intestaterbfolge und sonstige Arten von Gesamtnachfolge, Berlin 1992.
    (6)Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 88-181. Die Kontraktsobligationen, Berlin 1999.
    (7)Nelson/Manthe, Gai Institutiones Ⅲ 182-225. Die Deliktsobligationen, Berlin 2004.
    (8)Ulrich Manthe, Gaius Institutionen,2. Aufl., Darmstadt 2010.
    (9)Pauly/Wissowa (edd.), Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft, Stttgart 1893-1978.
    (10)Ziegler/Sontheimer (edd.), Kleiner Pauly, Miinchen 1979.
    (11)Behrends/Knutel/Kupisch/Seiler, Corpus Iuris Civilis, Text und Ubersetzung: Band I (Institutiones), Band II (Digesten 1-10), Band III (Digesten 11-20), Band IV (Digesten 21-27), Band V(28-34), Heidelberg (C. F. Muller),1990 ff.
    (12)Alan Watson, The Digest of Justinian, Philadelphia 1985.
    (13)Otto/Schilling/Sintenis, Corpus iuris civilis, Leipzig 1831-1839 (Neudruck Aalen1985).
    (1)Kaser/Kniitel, Romisches Privatrecht,19. Aufl., C.H. Beck,2008.
    (2)Theo Mayer-Maly, Romisches Recht,2. Aufl., Springer,1999.
    (3)Hasse, Culpa des romischen Rechts,1815.
    (4)von Lohr, Die Theorie der culpa,1808.
    (5)von Lohr, Beytrage zu der Theorie der Culpa,1808.
    (6)Ulrich von Lubtow, Untersuchungen zur lex Aquilia de damno iniuria dato, Dunker & Humblot, Berlin 1971.
    (7)Jan Dirk Harke, Romisches Recht, C.H.Beck, Munchen 2008.
    (8)Hausmaninger/Selb, Romisches Privatrecht,9 Aufl., Bohau Wien,2001.
    (9)Hans Albrecht Fischer, Die Rechtswidrigkeit mit besonderer Berucksichtigung des Privatrechts, Miinchen 1911.
    (10)Regina Ogorek, Untersuchungen zur Entwicklung der Gefahrdungshaftung im 19. Jahrhundert, Koln-Wien,1975.
    (11)Alfred Pernice, Zur Lehre von den Sachbeschadigung nach romischem Recht, 1867.
    (12)Alfred Pernice, Labeo:Romisches Privatrecht im ersten Jahrhunderte der Kaiserzeit,1895.
    (13)Rudolf Konig, Das allgemeine Schadensersatzrecht im Mittelalter im Anschluβ an die lex Aquilia, Frankfurt am Main,1954.
    (14)Horst Kaufinann, Rezeption und Usus Modernus der actio legis Aquiliae, Koln-Graz,1958.
    (15)Benedict Winiger, Verantwortung, Reversibilitat und Verschulden, Tubingen (Mohr Siebeck)2013.
    (16)Hans Albrecht Fischer, Die Rechtswidrigkeit mit besonderer Berucksichtigung des Privarechts, Frankfurt am Main,1967.
    (17)Herbert Hausmaninger, Das Schadenersatzrecht der lex Aquilia,5. Aufl., Wien,1996.
    (18)Dieter Norr, Causa mortis. Auf den Spuren einer Redewendung, Munchen (C.H.Beck),1986.
    (19)Wolfgang Kunkel, Herkunft und soziale Stellung der romischen Juristen,2. Aufl., Koln-Weimar-Wien,1967 (Neudr.2001).
    (20)Max Kaser, Das altromische ius. Studien zur Rechtsvorstellung und Rechtsgeschichte der Romer, Gottingen,1949.
    (21)Rodolf Jhering, Das Schuldmoment im romischen Privatrecht. Eine Festschrift, Giessen 1967.
    (22)Apathy/Klingenberg/Pennitz, Einfuhrung in das Romische Recht,5. Aufl., Wein-Koln-Weimar (Bohlau) 2012.
    (23)Matthias Hagemann, Iniuria. Von den Ⅻ Tafeln bis zur Justinianischen Kodifikation, Wein-Koln-Weimar (Bohlau) 1998.
    (24)Fritz Schulz, Prinzipien des Romischen Rechts, Munchen u. Leipzig (Duncker & Humblot),1934.
    (25)Gerd Bruggemeier, Haftungsrecht. Struktur, Prinzipien, Schutzbereich. Ein Beitrag zur Europdisierung des Privatrechts, Springer,2006.
    (26)Uta Mohnhaupt-Wolf, Deliktsrecht und Rechtspolitik. Der Entwurf einer deutschen Schadensordnung (1940-1942) im Kontext der Reformdiskussion uber die Konzeption des Deliktsrechts im 20. Jahrhundert, Baden-Baden (Nomos) 2004.
    (27)Nils Jansen, Die Struktur des Haftungsrechts. Geschichte, Theorie und Dogmatik auβervertraglicher Anspruche auf Schadensersatz, Tubingen (Mohr Siebeck), 2003.
    (28)Marcel Senn, Lukas Gschwend, Rene Pahud de Mortanges, Rechtsgeschichte auf kulturgeschichtlicher Grundlage,3. Aufl., Zurich (Schulthess) 2012.
    (29)Marcel Senn, Lukas Gschwend, Rechtsgeschichte II:Juristische Zeitgeschichte,3. Aufl., Zurich (Schulthess) 2010.
    (30)Marcel Senn, Rechtsgeschichte III:Textinterpretation, Zurich (Schulthess) 2005.
    (31)Hansjorg Peter, Text zum romischen und schweizerischen Obligationenrecht, 3. Aufl., Zurich (Schulthess) 2011.
    (32)Jan Dirk Harke, Allgemeines Schuldrecht, Springer, Heidelberg u.a.2010.
    (33)Jan Dirk Harke, Bedonderes Schuldrecht, Springer, Heidelberg u.a.2011.
    (34)Fritz Schulz, Geschichte der romischen Rechtswissenschaft, Weimar 1961.
    (35)Bernhard Windscheid, Die actio des romischen Civilrechts vom Standpunkte des heutigen Rechts, Diisseldorf 1856.
    (36)Theodor Muther, Zur Lehre von der romischen actio, dem heutigen Klagrecht, der Litiscontestation und der Sigularsuccession in Obligationen. Eine Kritil des Windscheid'schen Buchs:"Die actio des romischen Civilrechts. Vom Standpunkte des heutigen Rechts, Erlangen 1857.
    (37)Alfons Burge, Romisches Privatrecht. Rechtsdenken und gesellschaftliche Verankerung. Ein Einfuhrung, Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft),1999.
    (1)Max Kaser, Typisierter dolus im altromischen Recht, Bulletin international de droit romain (BIDR) 65 (1962), S.79 ff..
    (2)A. Wacke, Notwehr und Notstand bei der aquilischen Haftung, SZ 106 (1989) S.469 ff..
    (3)O. Behrends, Selbstbehauptung und Vergeltung und das Gewaltverbot im geordneten burgerlichen Zutand nach klassichem romischen Recht, SZ 119 (2002) 44.
    (4)H. Dilcher, Besteht fur die Notwehr nach §277 BGB das Gebot der Verhaltnismaβigkeit oder ein Verschuldenserfordernis? FS Hiibner,1984, S.443.
    (5)Hans-Peter Benohr, Auβervertragliche Schadensersatzpflicht ohne Verschulden? Die Argumente der Naturrechtslehren und-kodifikationen, in:SZ (rom. Abt.), Bd.93 (1976), S.208-252.
    (6)D. Simon, Begriff und Tatbestand der iniuria im altromischen Recht,
    (7)Alfons Burge, Die Entstehung und Begrundung der Gefdhrdungshaftung im 19. Jahrhundert und ihr Verhdltnis zur Verschuldenshaftung. Eine Skizze, in:Andreas Heldrich, Jurgen Prolss u. Ingo Koller (hrsg.), Festschirift fur Claus-Wilhelm Canaris zum 70. Geburtstag, Miinchen (C. H. Beck) 2007.
    (8)A. Wacke, Fahrldssige Vergehen im romischen Strafrecht, in:RIDA 26 (1979) 515 ff.
    (9)Hans Carl Nipperdey, Rechtswidrigkeit, Sozialaddquanz, Fahrldssigkeit, Schuld im Zivilrecht, in:Neue Juristische Wochenschrift (NJW),1957, S.1777 ff..
    (10)Jan Schroder, Die zivilrechtliche Haftungfur schuldhafte Schadenszufugung im deutschen Usus modernus, in:L. Vacca (Hg.), La responsabilita civile da atto illecito nella prospettiva storico comparatistica, Turin 1995, S.144-167.
    (11)Josef Esser, Die Zweispurigkeit unseres Haftlichtrechts, Juristenzeitung (JZ), 1953, S.129-134.
    (12)Theodor Krebs, Zur Zweispurigkeit unseres Haftlichtrechts, Juristenzeitung (JZ),1953, S.501-202.
    (1)Sandro Schipani, Responsabilita ex lege Aquilia. Criteri di imputazione e problema della culpa, Giapplichelli, Torino 1969.
    (2)Maria Floriana Cursi, Iniuria cum damno:Antigiuridicitd e colpevolezza nella storia del danno aquiliano, Milano 2002.
    (3)Vittorio Scialoja, Corso di istituzione di diritto romano, Roma 1934.
    (4)Emilio Bette, Istituzioni di diritto romano, Padova 1960.
    (5)N. Natali, La legge Aquilia ossia il damnum iniuria datum, Roma 1896.
    (6)Pietro G Chironi, La colpa nel diritto civile odierno (colpa contrattuale ed extracontrattuale), Torino 1903.
    (7)G Cazzetta, Responsabilita aquiliana e frammentazione del diritto comune civilistico (1865-1914), Milano 1991.
    (8)Franco Pastori, Gli istituti romanistici come storia e vita del diritto,4. ed., Milano 1992.
    (9)C. A. Cannata, Per lo studio della responsabilita per colpa nel diritto romano classico, Milano 1969.
    (10)Paola Ziliotto, L'imputazione del danno Aquiliano. Tra iniuria e damnum corpore datum, Padova 2000.
    (11)Giuseppe Valditara, Damnum iniuria datum, Giappichelli, Torino 1996.
    (12)C. Cascione, C. Masi Doria, Veritas e ius. Per una staria della verita giuridica, Napoli (Satura) 2013.
    (13)Arrigo Manfredini, Contributo allo studio dell'"iniuria" in eta repubblicana, Milano 1977.
    (14)Francesco De Robertis, Damnum iniuria datum. Vol. Ⅱ:La responsabilita extra-contrattuale nel diritto romano; con particolare riguardo alla lex Aquilia de damno, Bari (Cacucci) 2002
    (15)Marisa De Filippi, Dignitas. Tra Repubblica e Principato, Bari (Cacucci) 2009.
    (1)P. Voci, Diligentia, custodia, culpa. I dati fondamentali, SD 56 (1990) 29=P. Voci, Ultimi studi di diritto romano, hgg. v. R. Astolfi,2007, S.73.
    (2)G Rotondi, Dalla'lex Aquilia'all art.115 Cod. Civ.. Ricerche storico-dogmatiche, in:Rivista di diritto comune, XII,1916.
    (1)Buckland, Textbook of Roman Law
    (2)F. H. Lawson, Negligence in the civil law, Oxford Clarenden Press,1968.
    (3)Reinhard Zimmermann, The law of obligations. Roman foundations of the civilian Tradition, Oxford Univeristy Press, New York 1996.
    (4)Bruce W. Frier, A Casebook on the Roman Law of Delict, Atlanta (Georgia), 1989.
    (5)Bernhard Erwin Grueber, The roman law of damage to property:Being a commentary to the title of the Digest ad legem Aquilia (IX.2),
    (6)Larva legis Aquiliae, The mask of the lex Aquilia torn off the action for damage done. A legal treatise by Christian Thomasius (1655-1728), Edited and translated from the latin by Margaret Hewett, with an essay'Christian Thomasius, the Reception of Roman Law and the History of the Lex Aquilia'by Reinhard Zimmermann, Oxford·Portlan, Oregon (Hart Publishing) 2000.
    (7)Lawson and Markesinis, Tortious liability for unintentional harm in the common law and the civil law, Volume 1,1982, CUP Archive.
    (8)Lawson and Markesinis, Tortious liability for unintentional harm in the common law and the civil law, Volume Ⅱ,1982, CUP Archive.
    (9)Elemer Polay, Iniuria types in roman law, Budapest,1987.
    (10)Eric Descheemaeker, The Division of Wrongs:a historical comparative study, Oxford 2009.
    (11)Alan Watson (ed.), The Digest of Justian, Vol.1, University of Pennsylvania Press,1985.
    (12)Basil Markesinis, Hannes Ubberath, The German Law of Tort,4th., Hart Publishing,2002.
    (13)Bruce W. Frier, A Casebook on the Roman Law of Delict, Scholars Press, 1989.
    (14)Tony Weir, A Casebook on Tort,10th., Sweet & Maxwell,2004.
    (15)Walter van Gerven et al., Tort Law, Hart Publishing,2000.
    (16)Horton Rogers, Winfield and Jolowicz on Tort Law,15th., Sweet & Maxwell, 1998.
    (17)Hazel Carty, An Analysis of the Economic Torts, Oxford University Press, 2002.
    (18)H. F. Jolowicz, Barry Nicholas, Histotical Introduction to the Study of Roman Law, Cambridge University Press,1972.
    (19)F. H. Lawson, B. S. Markesinis, Tortious Liability for Uninternational Harm in the Common Law and the Civil Law, Vol.1, Cambridge University Press,1982.
    (20)Francesco Parisi, Liability for Negligence and Judicial Discretion,2nd. Ed., University of Califonia at Berkeley Press,1992.
    (21)Arthur von Mehren, James Gordley, The Civil Law of Tort, Little Brown and Co.1977.
    (1)A. Rodger, What did damnum iniuria actually mean? in A. Burrows & Lord Rodger of Earlsferry (eds.), Mapping the law, Eassys in Momory of Peter Birks, Oxford 2006.
    (2)J. M. Kelly, The meaning of the Lex Aquilia, Law Quarterly Review (LQR), 1964, p.80.
    (3)G MacCormack, Aquilian Studies, in:SD 41 (1975) 1 ff..
    (4)Peter B. H. Birks, The Early History of iniuria, in:Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis (TR),37 (1969), p.163-208.
    (5)Acta Juridica,1977,298-302
    (6)Paschalis Paschalidis, What did iniuria in the lex Aquilia actually mean? in: Revue Internationale des Droits de l'Antiquite, Vol.55, p.321,2008.
    (7)Joseph Plescia, The Development of
    (8)Maria Floriana Cursi, What die occidere iniuria in the lex Aquilia actually mean? in:Roman Legal Tradition,7 (2011),16-29.
    (9)Eric Descheemaeker, Obligations quasi ex delicto and Strict Liability in Roman Law, in:The Journal of Legal History, Vol.31 (2010), pp.1-20.
    (11)Eric Descheemaeker, The Roman Division of Wrongs:A new Hypothesis, in: Roman Legal Tradition,7 (2011),16-29.
    (12)A. J. Boudewijn Sirks, The delictual origin, penal nature and reipersecutory object of the actio damni iniuriae legis Aquiliae, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis (TR), Vol.77 (2009), pp.303-353.
    (13)David Howarth, The General Conditions of Unlawfulness, in:Arthur Hartkamp, et al. eds., Towards a European Civil Code,3rd. ed., Kluwer Law International,2004, p.607-644.
    (14)Helmut Koziol, Compensation for Pure Loss from a Continental Lawyer's Perspective, in:Willem H. van Boom et al., ed., Pure Economic Loss, Springer Verlag, 2004.141-161.
    (15)Nils Jansen, Duties and Rights in Negligence:A Comparative and Historical Perspective on the European Law of Extracontractual Liability, Oxford Journal of Legal Studies,2004,24(3), P.443-469.
    (1)Benedict Winiger, La respnsabilite aquilienne romain:damnum iniuria datum, Bale,1997,Helbing & Lichtenhahn.
    (2)Benedict Winiger, La respnsabilite aquilienne en droit commun. Damnum culpa datum, Geneve etc.,2002, Helbing & Lichtenhahn.
    (3)Benedict Winiger, La respnsabilite aquilienne au 19. siecle. Damnum iniuria et culpa datum, Schulthess, Geneve 2009.
    (4)Pascal Pichonnaz, La compensation (Set-off). Analyse historique et comparative des modes de compenser non conventionnels, Fribourg 2001.
    (1)Antonio Santos Justo, Direito Privado Romano, Vol. II (Direito das Obrigacoes),4a Edicao, Coimbra (Almedina) 2011.
    (2)Jose de Aguiar Dias, Da Responsabilidade Civil, Rio de Janeiro (Forense), 1995.
    (3)Ulderico Pires dos Santos, A Responsabilidade Civil na Doutrina e na Jurisprudencia, Rio de Janeiro (Forense) 1987.
    (4)Maria Helena Diniz, Curso de Direito Civil Brasileiro, v.7., Sao Paulo (Saraiva),2002.
    (1)Rita Marasco Ippolito, Culpa e risco:Fundamentos ou Criterios de Responsabilizacao? in:Revista da Escola de Direito da Universidade Catolica de Pelotas, Vol.3 n.°1,2002.
    (1)船田享二,《口ーマ法入门》,有斐阁,1953年版。
    (2)原田慶吉,《口ーマ法》,有斐阁,1955年改订版。
    (1)春木一郎:《Lex Aquiliaに付て》,载于《土方教授在辙二十五年记念私法论集》,有斐阁书房,大正6年10月30日。

© 2004-2018 中国地质图书馆版权所有 京ICP备05064691号 京公网安备11010802017129号

地址:北京市海淀区学院路29号 邮编:100083

电话:办公室:(+86 10)66554848;文献借阅、咨询服务、科技查新:66554700